In Ver Anders Veranderen wil ik verschillende levensbeschouwingen samen te voegen. Niet tot een eenheid. Ik ben geen monotheïst. Maar tot een diversiteit die uitnodigt om met elkaar in gesprek te gaan. Ik hoop dat mijn teksten de diversiteit voedt opdat we een gemeenschap kunnen vormen. Dat kan een geloofsgemeenschap zijn, maar ook een woon-, werk- of sociale gemeenschap in de gemeente, provincie of natie. Uiteindelijk gaat het om het ideaal van de oecumene, de bewoonde wereld, ofwel de gemeenschap van alle mensen op aarde.

Waarom zouden mensen zich tot het christendom moeten bekeren om met elkaar in communio te gaan? Ik wil terug naar de basisbetekenis van cummunio: alle mensen samen mede-eigenaar van het (Romeinse) recht.

GELOOF, HOOP en LIEFDE

Veel mensen hopen – soms in gelovige overtuiging, soms tegen beter weten in – in een toekomst van vrede. Dit zou eenheid kunnen brengen ware het niet dat elk van ons, vanuit onze eigen, unieke ervaring, gelooft  in een andere weg daar naartoe. En dan ontstaat het conflict, want hoe kan ik jou vertrouwen als jij een totaal andere weg voorstaat dan ik? Misschien sta jij mij zelfs in de weg. Als we de macht hebben, krijgen we de neiging om de ander ver van ons bed te houden.

Geloof en hoop zijn belangrijk, maar volgens Paulus heb je als belangrijkste de liefde nodig om werkelijk een gemeenschap te vormen. In liefde kunnen we het ondanks onze verschillen van mening met elkaar uithouden (vrij naar 1 Kor 13). Dan leven we in een vrede met rafelige randjes, want iedereen weet dat een goede discussie of soms zelfs regelrechte ruzie de lucht kan klaren als het vertrouwen even zoek is. Liefde is hard werken, soms heel hard werken, zoals Monica in de televisieserie Friends verzucht.

FUNDAMENTALISME

Er zijn twee manieren om tot liefde te komen. De meest voor de hand liggende is, om je te keren tot mensen die hetzelfde geloof hebben als jijzelf, opdat jullie je samen van de buitenwereld kunt afsluiten. Dat wil ik fundamentalisme noemen. Let wel, fundamentalisme is dan nog geen extremisme en heeft in deze betekenis ook niet perse iets met religie te maken.

De neiging tot fundamentalisme wordt groter naarmate iemand angstiger is. De angst ontstaat door oorlog, onderdrukking, of andere persoonlijke of minder persoonlijke vormen van machtsmisbruik. Hoe bedreigender de buitenwereld, hoe groter de angst en hoe verder je wilt gaan om jouw wereld tegen andersdenkenden te verdedigen. Volksmenners willen nog wel eens op deze sentimenten van angst ingrijpen en dan heb je de vlam in de pan.

DEMOCRATIE

De tweede optie is dat je met andersdenkenden in gesprek gaat, niet alleen om hen te overtuigen van jouw gelijk, maar ook om hun gelijk te doorgronden in een bereidheid om te veranderen en je te bekeren. Dit is het politieke ideaal van de democratie of het religieuze ideaal van de Quakers. We scheppen een gezamenlijke ruimte waar we met elkaar in gesprek kunnen om de rijkdommen die we bezitten op een rechtvaardige manier te delen. Hoe diverser de mensen, hoe moeizamer dit proces. Het is alleen mogelijk als we de ander kunnen en durven vertrouwen en als we onze eigen verworvenheden, materieel zowel als geestelijk, durven loslaten.

EN WIJ?

Wij leven in de luxueuze situatie dat wij de macht en de middelen en dus de ruimte hebben, waarin we kunnen bewegen zonder in gevaar te komen. Zo kan ik naar de VS verhuizen, daar een tijd lang een leuke baan vervullen en weer terugkomen, zonder dat ik gebrandmerkt wordt als economische vluchteling. Ik kan mijn dak volbouwen met zonnepanelen, opdat mijn vliegreis naar China mij niet fataal wordt en ik kan mij in allerlei talen verstaanbaar maken, opdat ik gehoord wordt.

DE RIJKE JONGELING

We zijn bang voor de fundamentalistische extremist die zich zo in zijn eigen gelijk heeft laten opzwepen dat hij mensen het hoofd afslaat. Uit angst voor die onvoorspelbare ander beginnen we onszelf te barricaderen in ons gelijk en sluiten we vreemde elementen buiten. Tot we ons realiseren dat we daarmee zelf iets fundamentalistisch krijgen. Uiteindelijk zijn we niet alleen in gevecht met de ander, maar vooral ook met onszelf. Wij staan als rijkste mensen op aarde het verste weg van de vrede waar we zo op hoopten. Dit zou een interpretatie kunnen zijn van Jezus’ parabel over de rijke jongeling (Mat. 19: 16-24).

Jezus’ adviseert deze jongeling naar huis te gaan om alles wat hij bezit aan de armen te geven. Kortom, hij moet zijn rijkdom – zijn huis, zijn broers of zusters, vader of moeder, vrouw, kinderen of akkers – achterlaten om Jezus te kunnen volgen naar het beloofde land. Hij moet het oude en vertrouwde loslaten om anders te worden, om te veranderen.

VER ANDERS

Veranderen is een kunst die we niet goed beheersen. Misschien wel omdat verandering in principe niet beheersbaar is. Daarbij gaat het ook nog tegen onze drijfveer tot fundamentalisme in. Toch moet het mogelijk zijn! De schaal waarop hervormingen nodig zijn is dan misschien groter en complexer geworden, maar vormen van transformatie en de bijbehorende onzekerheid zijn er altijd geweest. Om toch staande te blijven, zijn in elke cultuur en elke tijd overgangsrituelen ontstaan.

SACRAMENTEN

Als je als menselijke gemeenschap in de psychoanalyse zou gaan, dan zou je onze fundamentalistische neiging als een soort drift kunnen beschouwen die we met rituelen proberen te bezweren om in staat te zijn het leven met open vizier tegemoet te treden. Het probleem is daarbij dat een gemeenschap in deze dynamische tijden nauwelijks de tijd krijgt om in therapie te gaan. Daardoor raken we gefrustreerd en beginnen neurotisch en soms  agressief gedrag te tonen. Misschien moeten we nieuwe rites en rituelen ontwikkelen die het ons mogelijk maken om de neurose te helen. Dan creëren we als het ware een heilige (dat is helende) manier om met het ongewisse om te gaan. Het sacrament is dan een rite de passage, een tijdsperiode waarin de mens los komt van de gedragsregels die horen bij de vorige fase en zich nog niet heeft vastgelegd in die van de komende fase.

RUIMTE

Het was ooit Martiens droom om de Catharinakerk in Eindhoven om te bouwen tot een plek voor innerlijke beleving, bezinning en stilte. Hij wilde de inrichting zo maken dat mensen van welke achtergrond ook zich er uitgenodigd zouden voelen om de diepte van hun leven te ervaren. Een levensweg die voert naar een nieuw perspectief, als een opgang naar het licht, een pad vol symboliek van geboorte via gemeenschap naar afscheid of zelfs bestemming. De overgangen van de ene fase naar de ander zouden dan verbeeld worden in de sacramenten.

Ik hoop dat jullie nu meegaan op dit pad in deze wat minder traditionele, maar daarmee niet minder helende, virtuele ruimte op internet.  Eerst het verhaal over zaaien, daarna eentje over de doop, dan groeien, confirmatie, delen, eucharistie, opdracht, priesterschap, vrucht dragen, huwelijk, overdracht, biecht, loslaten, ziekenzalving en vergaan.

---

AANVULLINGEN

Van Berna – 23 december 2019:

Lieve Alice,

Vandaag neem ik de tijd jouw artikelen te lezen.
Weer zo mooi verwoord.
Ik ben er wel voor om nieuwe rites en rituelen te ontwikkelen waar ieder zich in kan herkennen.